Od czego zacząć? Zadaj sobie jedno, pozornie proste pytanie (choć odpowiedź rzadko bywa oczywista): co konkretnie utrudnia Ci codzienne funkcjonowanie. To może być narastający lęk, ataki paniki, natrętne myśli, wypalenie, ślad po trudnych doświadczeniach, kryzys w relacji, a także kłopoty ze snem czy jedzeniem. Im precyzyjniej to nazwiesz, tym łatwiej będzie dobrać odpowiednią pomoc.
Jeśli pojawiają się myśli samobójcze, gwałtownie pogarsza się samopoczucie albo dochodzi do samouszkodzeń – potraktuj to jak czerwone światło. Niezwłocznie skontaktuj się z psychiatrą lub zgłoś do ośrodka interwencji kryzysowej. W razie bezpośredniego zagrożenia życia zadzwoń pod 112. To kwestia bezpieczeństwa, więc nie zwlekaj.
Rozróżnienie ról: kto czym się zajmuje
Żeby nie tracić czasu, od razu ustal, czy potrzebujesz psychoterapeuty czy innego specjalisty. Najwięcej nieporozumień dotyczy różnic między psychiatrą, psychoterapeutą a coachem/doradcą. Wyjaśnijmy je krótko:
- Psychiatra to lekarz-specjalista. Diagnozuje zaburzenia psychiczne, dobiera i modyfikuje leki, monitoruje przebieg leczenia, a po dodatkowym szkoleniu może także prowadzić psychoterapię;
- Psychoterapeuta leczy zaburzenia psychiczne i stosuje metody psychologiczne, które pomagają mierzyć się z trudnościami życiowymi. Ocenia stan, ustala cele, dobiera podejście, prowadzi sesje, zleca pracę własną i śledzi postępy. Leki może przepisać tylko wtedy, gdy jest także lekarzem;
- Coachowie i doradcy nie leczą zaburzeń. Wspierają w wyznaczaniu celów osobistych i zawodowych, rozwijaniu umiejętności, planowaniu kariery i produktywności oraz we wdrażaniu zmian.
Jaka metoda psychoterapii będzie dla Ciebie odpowiednia?
Metodę dobiera się do problemu i celu. Zwykle po 4-6 spotkaniach widać, czy plan pomaga – wtedy doprecyzowuje się dalszą pracę. Na liście podejść, najczęściej wybieranych przez polskich fachowców, znajdują się m.in.:
- Terapię poznawczo-behawioralną (CBT) – skuteczną w terapii lęków, depresji, zaburzeń panicznych i OCD;
- Terapię dialektyczno-behawioralną (DBT) – pomocną w przypadku silnych wahaniach emocji oraz skłonności do zachowań autodestrukcyjnych;
- EMDR – metodę pracy z doświadczeniami traumatycznymi;
- Terapię interpersonalną (IPT) – stosowaną najczęściej do terapii depresji;
- Terapię par i rodzinną – porządkującą komunikację i role w związku oraz rodzinie;
- Psychoterapię psychodynamiczną – ukierunkowaną na rozpoznanie utrwalonych schematów funkcjonowania, obrazu siebie i głębszych przyczyn objawów.
Zależy Ci na jasnej strukturze i „zadaniach domowych”? Częściej pasuje CBT/DBT. Główny kłopot dotyczy relacji – rozważ IPT lub terapię par/rodzinną. Chcesz zrozumieć źródła trudności i zmieniać wieloletnie schematy – podejście psychodynamiczne. Po 3-5 sesjach powinniście mieć wspólną hipotezę i cele; jeśli ich brakuje, warto rozważyć drugą opinię.
Kwalifikacje i ramy współpracy
Nawet najlepszy kontakt nie zastąpi solidnego przygotowania. Sprawdź więc, gdzie i w jakim nurcie terapeuta się szkolił – to powinna być kilkuletnia szkoła (w Polsce lub za granicą) zakończona certyfikatem. Liczą się aktualne uprawnienia, m.in. Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej, towarzystw psychodynamicznych czy systemowych oraz EMDR Europe/EMDR Polska. Dopytaj o praktykę: ile lat, w jakich miejscach (poradnia, oddział, prywatny gabinet). Zapytaj też o superwizję – czy odbywa się regularnie i u kogo. Kilka takich pytań mówi bardzo dużo o jakości pracy.
Samo doświadczenie jednak nie wystarczy: należy precyzyjnie ustalić ramy współpracy ze specjalistą. Najlepiej, jeśli umowa zostanie spisana, a Ty wyrazisz w niej świadomą zgodę. Powinna obejmować zasady płatności, odwołań, poufności oraz kontaktu. Jeśli praca odbywa się online, specjalista powinien zapewnić szyfrowane połączenie wideo oraz jasne informacje o przechowywaniu notatek i danych. Co do zasady, zapewnienie prywatnej, bezpiecznej przestrzeni do prowadzenia sesji leży po stronie psychoterapeuty.
Przejrzystość i ocena postępów
Załóżmy, że masz już psychoterapeutę i sesje się rozpoczęły. Jak możesz upewnić się, że wszystko zmierza we właściwym kierunku? Dobra terapia to przejrzysty proces z mierzalnymi efektami. Niezależnie od natury problemu, przyjętej metody i kontekstu pracy przebiega etapami:
- Pierwsze spotkania służą zebraniu wywiadu, ocenie ryzyka i uzgodnieniu celów;
- Kolejne sesje odbywają się raz w tygodniu i trwają 45-60 minut. W przypadku zaostrzeniu objawów lub intensywniejszej pracy spotkania mogą odbywać się dwa razy w tygodniu;
- W terapii traumy obowiązuje etapowość: najpierw stabilizacja, potem przetwarzanie doświadczeń, a następnie integracja;
- Terapeuta może zaproponować łączenie sesji indywidualnych z grupowymi – to bywa skuteczne i odciąża budżet.
Pomiar postępów
Postępy warto śledzić nie tylko „na wyczucie”, lecz także za pomocą zwalidowanych narzędzi – rozsądnie co 4-6 sesji, np.:
- PHQ-9 - nasilenie objawów depresji;
- GAD-7 - lęk uogólniony;
- PCL-5 - objawy PTSD;
- CORE-OM – ogólny dystres psychologiczny;
- ORS/SRS – efekty terapii i jakość przymierza terapeutycznego.
Liczy się nie tylko spadek wyników w skalach, lecz także poprawa codziennego funkcjonowania – np. powrót do pracy, lepszy sen, większa energia.
Sygnały ryzyka
Zachowaj czujność wobec oznak, które mogą świadczyć o braku rzetelności lub kompetencji:
- Obietnice „szybkiego wyleczenia” lub „gwarantowanego efektu”;
- Presja, by natychmiast wykupić „pakiet sesji”;
- Dyskredytowanie innych specjalistów lub metod;
- Naruszanie granic (flirt, „prywatne” spotkania poza ustaleniami, nocne wiadomości bez wcześniejszej zgody);
- Narzucanie własnych przekonań i wartości;
- Unikanie przedstawienia pisemnej umowy i uzyskania świadomej zgody.
Umiejętność etycznego rozstania się to również element zdrowego procesu. Jeśli po 4-6 spotkaniach nie ma jasnego planu pracy albo brak choćby minimalnej poprawy w skalach i realizacji celów, porozmawiaj otwarcie o zmianie terapeuty.
Ostateczna formuła wyboru
Wybierając psychoterapeutę, kieruj się czterema poniższymi kryteriami. Dzięki temu zwiększysz szanse na sukces – niezależnie od problemu, który chcesz rozwiązać:
- Problem, oczekiwania i cele powinny być precyzyjnie ustalone przed rozpoczęciem terapii; bez nich trudno mierzyć postępy.
- Upewnij się, że terapeuta stosuje podejście oparte na dowodach naukowych, dopasowane do zgłaszanego problemu.
- Potwierdzone szkolenia, regularna superwizja pracy klinicznej oraz sporządzona na piśmie umowa to podstawa.
- Spodziewaj się mierzalnej poprawy względem celów początkowych, okresowo weryfikowanej skalami lub kwestionariuszami.
Oczywiście pamiętaj, że dla otwartej i efektywnej pracy kluczowe jest stałe poczucie bezpieczeństwa i zaufania w relacji z terapeutą.