Z dziejów miasta. Źdódła archiwalne do dziejów miasta i regionu po 1945 doku (cz. I)

Reklama

Po blisko pięćdziesięciu latach dziejów polskiego Bolesławca, miasto nie dopracowało się żadnej monografii obejmującej ten ostatni, najbardziej nam bliski czas. Podejmowane próby całościowego ujęcia dziejów należy uznać za raczej skromne. Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie badaczom źródeł archiwalnych do najnowszej historii miasta i regionu. Cezurą jest tu koniec II wojny światowej i przejecie przez Polskę Ziem Zachodnich, z drugiej zaś strony rok 1989 i koniec peerelu. Zmiana systemu politycznego spowodowała archiwizację dokumentów wytworzonych przez urzędy administracji państwowej.
W opisywanym ostatnim pięćdziesięcioleciu miały miejsca dwie poważne reformy systemu administracyjnego kraju. W roku 1950, kiedy to zlikwidowano starostwa i zarządy miast, a w ich miejsce powołano (20 maja 1950) rady narodowe szczebla powiatowego i miejskiego wzorowane na systemie sowieckim. Rozwiązanie to przetrwało z pewnymi modyfikacjami (1954 rok: powołanie gromad, 1958 r.: zmiana struktury rad, 1972 r.: powołanie gmin i kolejna zmiana funkcji rad) do roku 1975. Ustawy z maja 1975 roku zlikwidowały powiaty. Zniesiono podział państwa na 17 województw wprowadzając w ich miejsce 49 mniejszych i słabszych, tak politycznie, jak i gospodarczo. Poziomą strukturę stanowiły miasta i gminy wiejskie. System ten przetrwał do końca rządów komunistycznych, a podział terytorialny dopiero w najbliższym czasie ma być zmieniony.
Zasadnicza różnica i zmiany po 1989 roku są jakościowo zupełnie inne niż wszystkie dotychczasowe reformy. Upodmiotowi bowiem społeczeństwo, a tym samym jego reprezentację wszystkich szczebli władzy i zarządzania. Konsekwencją powyższych zmian jest wspomniana archiwizacja (czyli dezaktualizacja i przekazywanie do archiwów) wytworzonych przez likwidowane czy reformowane urzędy akt. Dokumenty te przekazywane były do archiwów państwowych. Akta z Bolesławca i powiatu (także Lubania i Zgorzelca) trafiły do Archiwum Państwowego w Lubaniu. Proces przejmowania materiałów archiwalnych jeszcze nie jest zakończony, niemniej znaczna część podstawowych źródeł znajduje się już w wyżej wymienionym archiwum. W zasadzie dla dziejów do 1975 roku, przechowywana jest tam kompletna doku-mentacja poddawana obecnie opracowaniu.
Początki polskości w Bolesławcu reprezentowane są przez pięć zespołów, które zostaną niżej krótko omówione.
1. Starostwo Powiatowe z lat 1945 -1950 liczy 123 jednostki archiwalne (w skrócie j.a.). Akta zgrupowane są zgodnie ze strukturą urzędu według referatów. Są to referaty: ogólno-administracyjny, budżetowo-gospodarczy, administracyjno-prawny, karno-administracyjny, społeczno-polityczny, wojskowy, zdrowia, aprowizacji, przemysłu i handlu, opieki społecznej, odbudowy, kultury i sztuki, rolnictwa i reform rolnych, ziemski oraz weterynarii. Powyższe akta są kopalnią informacji o sytuacji w Bolesławcu i powiecie pierwszych, powojennych lat. Znajdują się tu informacje o osadnikach, ludności niemieckiej, przestępczości, o organizacjach politycznych, związkach zawodowych itp. Znajdujemy np. informacje o działaniach cenzury i zakazie wyświetlania wielu filmów (m.in. o zakazie wyświetlania przez kino objazdowe doskonale znanego obrazu "Casablanka", z 2 września 1946 roku). Ze spraw politycznych dowiemy się o pogarszającym się stanie bezpieczeństwa tu drugiej połowie 1946 roku. Zacytuję odręczną notatkę przeznaczoną dla Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu z dnia 23 X 1946 r., a podpisaną przez wicestarostę Franciszka Ciastonia:"...Wkońcu zgłaszam, że dnia22 br. o godz. 1 pod osłoną ciemnej nocy został zamordowany Ostasz Mikołaj, inspektor Wojewódzkiej Samopomocy Chłopskiej. Denat, jak ustaliły dochodzenia, załatwiał się w jednej restauracji w Bolesławcu, a powracając w stanie podchmielonym przed bramą jednego z domów rynku został zamordowany. Dochodzenia w tej sprawie prowadzi energicznie MO, UB i władze wojskowe sowieckie. Podłoże morderstwa ma tło polityczne, z uwagi na to, że denat prawdopodobnie należał do działaczy demokratycznych..."
Dodać należy, że w oparciu o akta starostwa po dziś dzień prwoadzone są poszukiwania ludzi zaginionych w czasie wojennej zawieruchy.
2.Powiatowa Rada Narodowa z lat 1947 – 1950. Jest to nieduży zespół liczący 36 j.a. ułożony według referatów: prezydialnego, administracyjnego, organizacyjnego i komisji. Znajdziemy tu budżet gromad, protokoły posiedzeń prezydium, sprawozdania z działalności poszczególnych komisji.
3.Miejska Rada Narodowa i Zarząd Miejski 1945 -1950, liczący 148 j.a. W latach 1945 – 1946 funkcjonowała jako reprezentacja polityczna miasta i terenowych korporacji samorządowych. Dokooptywano także do składu rady osoby zasłużone, kryterium zapewne było zgodne z realiami owej epoki (dokończenie w następnym numerze)

Reklama