Pierwsze wzmianki o osadnictwie żydowskim na terenie Bolesławca pochodzą z XIV wieku. Z zachowanych materiałów dowiadujemy się, że w 1370 roku żyło tu około 360 osób wyznania mojżeszowego. Zajmowali się oni głównie handlem i usługami. W 1454 roku zostali wygnani z miasta pod wpływem wzrastających nastrojów antysemickich i dopiero na początku XIX wieku zaczęli tworzyć od podstaw swoją gminę wyznaniową. Dla porównania: w 1822 roku w mieście przebywało 22 Żydów, a pod koniec wieku Bolesławiec zamieszkiwały już 194 osoby wyznania mojżeszowego.
Żydzi, jako wspólnota religijna przestrzegająca kultu, prowadzili starania, aby w mieście powstała budowla umożliwiająca sprawowanie rytuałów religijnych. Pierwszą salę modlitwy założono w 1823 r. w domu wdowy Böhm. W 1876 roku, po ciężkich staraniach, rozpoczęto budowę bolesławieckiej synagogi przy obecnej ulicy Kubika. Ulokowana była ona w ekskluzywnej części Bolesławca: przy promenadzie i niedaleko sali koncertowo-balowej „Odeon”.
Miejsce lokacji budynku wybrano staranie – obok ówczesnej dzielnicy żydowskiej. Inicjatorem budowy był kupiec Israel Hülse, a dobroczyńcą inwestycji bankier Sachs. Koszt realizacji projektu pochłonął około 50 000 marek.
Niestety, w czasie nocy kryształowej (9 listopada 1938 r.) synagoga została podpalona, a straż pożarna pilnowała, aby ogień nie rozniósł się na sąsiednie budynki. Budynku nigdy nie odbudowano, a obecnie w miejscu byłej synagogi znajduje się skwer. Dziś historię bolesławieckich Żydów możemy podziwiać na zachowanych kartach pocztowych.
Sebastian Zielonka – historyk, absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego. Specjalizacja: archiwistyka i dokumentalistyka konserwatorska. Interesuje się historią regionu i życia społecznego Europejczyków w XX wieku. W wolnym czasie podróżuje.
(informacja: Sebastian Zielonka)