Jak wiadomo, gdy rodzice ochrzczą dziecko, staje się ono członkiem kościoła. Problem pojawia się, gdy rodzice zdecydują się opuścić tę instytucję. Sami mogą wyjść, ale dziecka wypisać nie mogą. To absurdalne. Podobnie mają młodzi ludzie. Uznawani są przez kościół za dorosłych, gdy mają przyjąć bierzmowanie (czyli sakrament gwarantujący tzw. pełne wtajemniczenie chrześcijańskie). Gdy jednak ci sami młodzi ludzie chcą wystąpić z instytucji, kościół mówi: przed osiemnastką nie!
Oświadczenie o wystąpieniu z Kościoła musi być wyrażone przez osobę pełnoletnią (kan. 98 § 1 i 2 KPK), zdolną do czynności prawnych, w sposób świadomy i wolny (kan. 124-126 KPK).
Dekret Ogólny Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wystąpień z Kościoła oraz powrotu do wspólnoty Kościoła, ust. 1 pkt. 1
– Moim zdaniem zapis dekretu stoi w sprzeczności z konstytucyjną zasadą wolności sumienia i wyznania oraz prawem rodziców do wychowania dzieci. Art. 53 ust. 1 stanowi: każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. Z kolei art. 48 ust. 1 mówi, że: rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania – mówi Krzysztof Gwizdała, autor strony apostazja.eu, do którego zwracają się rodzice, którzy chcą wypisać swoje dzieci z Kościoła katolickiego.
– Artykuł 53 Konstytucji dotyczy wszystkich osób, nie tylko tych powyżej 18 roku życia. Użyte przez ustawodawcę słowo „każdy” jest jednoznaczne. Podobnie nie budzi wątpliwości artykuł 48. Rodzice mają prawo do wychowania dziecka. Jeśli mają prawo do ochrzczenia potomka i tym samym zapisania go do wspólnoty Kościoła, powinni mieć też prawo do wypisania go z tej wspólnoty – dodaje Gwizdała.
– Pisałem w tej sprawie do Konferencji Episkopatu Polski. Dostałem od nich zdawkową odpowiedź, w której biskupi w ogóle nie odnoszą się do tematu wypisywania dzieci czy występowania młodzieży. Rzecznik Praw Dziecka, któremu opisałem problem, w ogóle nie zareagował. Odpisał za to Rzecznik Praw Obywatelskich. Niestety, nie może on podjąć skutecznych działań w tej sprawie, bo może reagować tylko wobec organów władzy publicznej – wyjaśnia autor strony apostazja.eu.
Poniżej prezentujemy odpowiedź Rzecznika Praw Obywatelskich oraz jego pismo do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz odpowiedź ministerstwa.
Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich do Krzysztofa Gwizdały
Warszawa, 08-02-2021 r. (VII.5600.6.2021.MM)
Krzysztof Gwizdała
Szanowny Panie,
w odpowiedzi na Pana wniosek, działając z upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich w oparciu o art. 11 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2020 r., poz. 627), z przykrością informuję, że w niniejszej sprawie nie jest możliwe podjęcie skutecznych działań przez Rzecznika. Kompetencje Rzecznika umożliwiają podejmowanie działań wobec organów władzy publicznej. Rzecznik nie ma natomiast możliwości ingerencji w wewnętrzne sprawy dotyczące kościołów i związków wyznaniowych, w tym także w kwestie dotyczące przynależności do tych związków. Ponadto Rzecznik nie posiada prawa do inicjatywy ustawodawczej.
Pragnę podkreślić, że opisany przez Pana problem jest jednak znany Rzecznikowi w zakresie dotyczącym ochrony danych osobowych. W 2017 r. Rzecznik skierował wniosek do Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawie kompetencji Generalnego Inspektora Danych Osobowych w sprawach dotyczących apostatów. W postanowieniu z dnia 21 maja 2018 r. (sygn. akt I OPS 6/17) Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że „Generalny Inspektor jako organ administracji publicznej nie powinien wkraczać w zastrzeżoną dla Kościoła sferę wykonywania jego zadań statutowych i rozstrzygać kto jest członkiem danej wspólnoty wyznaniowej, ani też ingerować w treść ksiąg kościelnych. Czynności podejmowane w procedurze formalnego wystąpienia z Kościoła katolickiego, w tym adnotacje w akcie chrztu są w całości uregulowane w aktach prawnych Kościoła Katolickiego. A zatem, organ ustala przynależność do Kościoła wyłącznie na podstawie dowodu, jakim jest akt chrztu z adnotacją o wystąpieniu z kościoła. Ustalenie tego faktu na podstawie innych dowodów jest niedopuszczalne.”
Pogląd ten jest obecnie utrwalony w orzecznictwie sądów administracyjnych. Po wejściu w życie ogólnego rozporządzenia o ochronie danych Unii Europejskiej (RODO) organem właściwym do rozpatrywania wniosków o usunięcie lub zmianę danych przetwarzanych przez Kościół katolicki jest wyłącznie Kościelny Inspektor Danych Osobowych: https://kiod.episkopat.pl/. Organ ten wydał w minionym roku Praktyczne wskazania z dnia 1 grudnia 2020 r. dotyczące ochrony danych osobowych przy wystąpieniach z Kościoła wydane przez KIOD. Z treści tego dokumentu wynika m.in., że proboszcz nie może nie przyjąć oświadczenia o wystąpieniu z kościoła złożonego zgodnie z Dekretem Ogólnym Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wystąpień z Kościoła.
Z uwagi na kierowane do RPO wnioski obywateli dotyczące samej procedury występowania z Kościoła Katolickiego, w wystąpieniu (kopia w załączeniu) skierowanym do Departamentu Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji zwrócono się z prośbą o zajęcie stanowiska co do postulatu wprowadzenia zmian w ustawie z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2017 r. poz. 1153). W odpowiedzi (kopia w załączeniu) organ ten stanął na stanowisku, że wprowadzenie takich zmian legislacyjnych nie jest zasadne. Jednocześnie poinformował Rzecznika, że do Ministerstwa nie wpływają skargi obywateli na konkretne przypadki uciążliwości bądź niewłaściwych zachowań towarzyszących indywidualnym aktom apostazji. Z uwagi na fakt, że RPO nie jest organem uprawnionym do inicjowania zmian legislacyjnych, brak jest w niniejszej sprawie podstaw do podejmowania dalszych działań. Pragnę jednak zapewnić, że Rzecznik w dalszym ciągu będzie monitorował stan poszanowania wolności sumienia i wyznania.
Informacje o interwencjach podejmowanych w tym zakresie będą zamieszczane na stronie internetowej www.rpo.gov.pl.
Z wyrazami szacunku
Naczelnik Wydziału – Zespół Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego
Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich
Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji
Warszawa, 22-12-2020 r. (VII.5600.4153.2020.MM)
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji
Dyrektor Departamentu Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i EtnicznychSzanowny Panie Dyrektorze,
do Rzecznika Praw Obywatelskich od lat wpływają wnioski obywateli dotyczące procedury występowania ze związków wyznaniowych, w tym przede wszystkim procedury występowania z Kościoła Katolickiego. Problem ten był podejmowany przez Rzecznika z punktu widzenia prawa do prywatności i ochrony danych osobowych. W związku z postanowieniem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 maja 2018 r. (sygn. akt I OPS 6/17), w którym Sąd uznał, że organ administracji powołany do ochrony danych osobowych nie powinien wkraczać w zastrzeżoną dla Kościoła sferę wykonywania jego zadań statutowych i rozstrzygać kto jest członkiem danej wspólnoty wyznaniowej, ani też ingerować w treść ksiąg kościelnych oraz powołaniem Kościelnego Inspektora Danych, Rzecznik nie znajduje podstaw do podejmowania dalszych działań w tym zakresie.
W ostatnich miesiącach do Rzecznika wpływa jednak coraz więcej wniosków obywateli, którzy podnoszą, że praktyka stosowania Dekretu Ogólnego Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wystąpień z Kościoła oraz powrotu do wspólnoty Kościoła wydanego uchwałą nr 20/370/2015 z dnia 7 października 2015 r. w istotny sposób ogranicza swobodę wystąpienia z tego związku wyznaniowego, co w ich ocenie prowadzi do naruszenia wolności sumienia i wyznania zagwarantowanej w art. 53 Konstytucji RP oraz prawa do nieprzynależenia do związków wyznaniowych doprecyzowanego w art. 2 pkt 2a ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2017 r., poz. 1153; dalej jako: u.g.w.s.w.), który to przepis, mając na uwadze art. 18 u.g.w.s.w. ma zastosowanie również do Kościoła Katolickiego. Wnioskodawcy zwracają również uwagę na brak procedury wystąpienia z Kościoła Katolickiego przez osoby niepełnoletnie, co godzi zarówno w wolność wyznania osób niepełnoletnich, jak i prawo rodziców do wychowania dziecka zgodnie z własnym światopoglądem uregulowane w art. 48 Konstytucji RP. Procedura występowania ze związków wyznaniowych jest też przedmiotem debaty publicznej, a z licznych doniesień medialnych wynika, że dla wielu obywateli wiąże się ona z szeregiem trudności1. W ocenie Rzecznika poszanowanie autonomii kościołów i związków wyznaniowych powinno się odbywać z poszanowaniem indywidualnych praw jednostki.
W jednym z wniosków skierowanych w opisanej wyżej sprawie do RPO (kopia w załączeniu) został sformułowany postulat nowelizacji u.g.w.s.w. poprzez dodanie przepisu przyznającego wprost uprawnienie do wystąpienia z Kościoła lub związku wyznaniowego za pomocą przedłożonego mu zwykłego oświadczenia woli, także drogą korespondencyjną lub przez pełnomocnika, bez żadnych dodatkowych wymogów z zachowaniem prawa do nieujawniania swojego światopoglądu. Takie rozwiązanie, w opinii Wnioskodawcy, pozwoliłoby uniknąć konieczności przedstawiania wyjaśnień dotyczących powodu rezygnacji z przynależności do kościoła lub związku religijnego.
Mając na uwadze powyższe, działając z upoważnienia Rzecznika, w oparciu o art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2020 r., poz. 627), zwracam się do Pana Dyrektora z uprzejmą prośbą o zajęcie stanowiska w niniejszej sprawie i przekazanie informacji, czy do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wpływają skargi dotyczące występowania z kościołów i związków wyznaniowych, a jeśli tak, to jak są rozpatrywane.
Z wyrazami szacunku
Dyrektor Zespołu Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego
Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich
Odpowiedź MSWiA dla Rzecznika Praw Obywatelskich
Warszawa, dnia 20 stycznia 2021 r. (DWRMNIE-WRPIFK-0174-9/2020)
Dyrektor Zespołu Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego
Biuro Rzecznika Praw ObywatelskichSzanowny Panie Dyrektorze,
odpowiadając na pismo z dnia 22 grudnia 2020 r. znak VII.5600.4153.2020.MM dotyczące medialnych informacji związanych z wnioskami obywateli dotyczącymi procedury występowania z kościołów i innych związków wyznaniowych, w tym przede wszystkim procedury występowania z Kościoła Katolickiego uprzejmie przekazuję, co następuje.
Rejestry ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych nie wykazują wpływu skarg obywateli sensu stricto na konkretne przypadki uciążliwości bądź niewłaściwych zachowań towarzyszących indywidualnym aktom apostazji.
W 2020 r. wpłynął jeden wniosek, którego autor domagał się cyt.: "przedstawienia mi rozstrzygnięcia prawnego na gruncie polskiego prawa, umożliwiającego mi, jako obywatelowi Rzeczypospolitej Polskiej, pełne, definitywne nienależenie do Kościoła Katolickiego w Polsce". W odpowiedzi udzielonej wnioskodawcy wskazano, iż na gruncie orzecznictwa Sądów Administracyjnych istniejące procedury oceniane są jako dające zracjonalizowaną i realną możliwość wystąpienia z Kościoła (wyrok WSA w Warszawie z dnia 23 stycznia 2019 r. sygn. II SA/Wa 683/18).
Odnosząc się do pojawiających się w tle przytoczonych w omawianym piśmie postulatów ustawowej ingerencji zmierzającej do ułatwienia występowania z kościoła lub związku wyznaniowego byłoby niebezpieczną ingerencją w autonomię kościołów i swobodę sumienia i wyznania. Wyobrażalne wówczas byłoby administracyjne zwiększenie lub zmniejszenie ilości członków kościoła lub związku wyznaniowego, co mogłoby uzasadniać jego likwidację lub utworzenie.
Należy również podkreślić, że, jak zważył Naczelny Sąd Administracyjny w przytaczanym wyroku z dnia 9 lutego 2016 r. (sygn. akt I OSK 2691/15), „(…) państwo w żaden sposób nie może ingerować w sferę przynależności do kościoła lub związku wyznaniowego, bowiem naruszałoby nie tylko (…) chronioną konstytucyjnie autonomię Kościoła Katolickiego, ale wkraczałoby w sferę wolności religii i wyznania. Nie sposób zaakceptować sytuacji, w której o przynależności do Kościoła, lub jej braku, rozstrzygałby organ państwowy, jakim jest GIODO, na podstawie przepisów powszechnie obowiązujących.”.
Z wyrazami szacunku
Dyrektor Departamentu Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji