Z okazji Wszystkich Świętych i Zaduszek przypominamy przewodnik Krzysztofa Olczaka. Uzupełniliśmy tekst aktualnymi zdjęciami.
Z dziejów miasta. Bolesławieckie nekropolie – krótki przewodnik
Przedstawię historię kilkunastu bolesławieckich cmentarzy, z których tylko niewielka część zachowała się do naszych czasów. Zachęcam jednocześnie do ich zwiedzania, w czym pomoże niniejszy przewodnik.
Cmentarz Komunalny przy ulicy Śluzowej (niem. Am Wehrberg) – dawny Nowy Cmentarz Ewangelicki. Powstał na przeł. lat 20 tych i 30 tych XX w. z racji braku miejsca na starym cmentarzu przy ul. Garncarskiej. Charakterystyczne dla XX – wiecznych cmentarzy usytuowanie z dala od centrum miasta. Zwraca uwagę kaplica, której projekt pochodzący z poł. XIX wieku zachował się w Archiwum Parafii Ewangelickiej oraz figura "Jezusa przyjaciela dzieci" autorstwa prof. Petera Brauera z 1902 r. – dar pruskiego Ministerstwa Wyznań Religijnych dla bolesławieckiego sierocińca, a przeniesiona po wojnie na obecne miejsce z wiadomych przyczyn.
Stary Cmentarz Katolicki przy ulicy Lubańskiej. Powstał na pocz. XX w. Jego niewielkie rozmiary świadczą o nie wielkiej ilości wiernych wyznania katolickiego. Zachowały się na nim stare mogiły niemieckie (najstarsze z 1918). Po wojnie służył do pol. lat 50 – tych społeczności polskiej. Pochowani byli na nim żołnierze II Armii WP oraz jeńcy włoscy.
Pokaż Cmentarze w Bolesławcu na większej mapie
Stary Cmentarz Ewangelicki przy ul. Garncarskiej. W jego północnej części znajdował się średniowieczny kościół Św. Mikołaja wraz z cmentarzem parafialnym. W 1529 r. został rozebrany. Staraniem parafii ewangelickiej zbudowano na jego miejscu w 1791 roku kaplicę cmentarną, zniszczoną w 1813 roku. i ponownie odbudowana w 1819 roku. Od XVI do pocz. XX w. był to główny cmentarz bolesławiecki. Znajdowało się na nim wiele cennych zabytków, bezmyślnie zniszczonych po wojnie: renesansowe epitafia rodziny Holtzmanów, Walditzów, Rothlachów, Seifertów – wszystkie z poł. XVI w. szereg barokowych epitafiów, w tym rokokowy pomnik pastora Ambrosiusa Jaerschkyego (+ 1761). Cmentarz rozrósł się w kierunku południowym aż dodzisiejszej ulicy Willowej, przy której zbudowano kostnicę, w sąsiedztwie stojącej do dzisiaj stacji transformatorowej.
Cmentarz Szpitalny w parku przy ul. Piastów. Powstał w II poł. XIX w, a służył pobliskiemu Szpitalowi i Sanatorium Prowincji Śląskiej zbudowanym w 1. 1857 – 62. Posiadał kaplicę cmentarną. Obecnie całkowicie zniszczony.
Cmentarz Przy Kościele Parafialnym w Bolesławicach. Klasyczne usytuowanie apud ecclesiam. Zachowało się szereg cennych zabytków sztuki. Warto zobaczyć epitafia poszczególnych członków rodziny Raussendorffów: Anny (+ 1572), Erazma (+ 1576), Barbary (+ 1579) i jej siostry o nieznanym imieniu (1595), Ewy von Kittlitz (+1561), Zofii von Kittlitz (+ 1578 ), Konrada ( + 1588 ), Anny (+ 1572), Henryka (+ 1596) i Krzysztofa (+ 1549). Wszystkie one wmurowane są w południową ścianę kościoła i na wszystkich, z wyjątkiem płyty Krzysztofa, wmurowanej nad wejściem do kościoła, możemy podziwiać zachowane całkiem dobre wizerunki zmarłych. Z 1545 r. pochodzi epitafium Philippa Hillera pierwszego luterańskiego proboszcza z Tillendorf, tuż obok niego spoczywa zmarły w 1554 r. Simon Hanwalt – trzeci proboszcz tego kościoła. Na placu przykościelnym wśród grobów odnajdujemy jeden szczególnie interesujący, a mianowicie grobowiec, w którym spoczywa generał – major Edmund Dojanicz von Gliszczyński (1825-1896) i jego żona Teresa z domu Schmakowski (1832-1909) oraz Anna hrabina Ballestrem (1809-1891). Skąd akurat tutaj wzięły się te groby i czy mają związek z Polską trudno powiedzieć. Wewnątrz kościoła znajdowało się jedno z najstarszych epitafiów na Śląsku bo pochodzące z 1418 roku, a należące do protoplastów wspomnianej już rodziny Raussendorf.
Cmentarz Przy Kościele Parafialnym NMP i św. Mikołaja. Funkcjonował do XVI w., a znajdował się na placu przykościelnym. Jednym z jego reliktów są epitafia umieszczone na płd. ścianie kościoła, patrząc od zachodu: Georga Albrechta (+ 1575); Antona Schwartza(+1573); Romulusa Schellendorfa (+1576); Hansa Seidla(+1561); Johanna Sueessenbacha (+ 1585) – syna pierwszego ewangelickiego pastora; Marthy Seiler(+1594); Mathausa Buchwaldera (+ 1568); Caspara Preibischa (+ 1575); poety Caspara Kirchnera (+ 1627) autorstwa Jana Pohla z Głogowa (patrz: "Głos Bolesławca" nr 4/92); Sebaldusa von Bibran (+ 1557); dalej Gallusa Formana (1613) – radnego i kotlarza; Magdaleny (+ 1620) – córki lekarza Jakoba Bernauera; Johannesa Diefenbacha (+ 1603); Jeremiasa Gerstmanna (+ 1590); i obok jego siostry Heleny (+ 1588); Floriana Gerstmanna (+ 1599) Jana Tscherninga (+ 1609) patrz GB nr 10/94; Thomasa Heinsiusa(+ 1571); Esther Preller (+ 1625) i od strony południowej epitafium garncarza Mathesa These (+1625). Wewnątrz kościoła odnajdujemy kilka ciekawych tablic nagrobnych: pastora Chrystiana F.Blutvogla (+ 1722); burmistrza Sebastiana Wolfgeila (+ 1726); radnego Sebastiana Frobena (+ 1582) i jego córki Marii (1576) oraz córki Giulio Sinionettiego – Urszuli Marianny (+ 1697).
Stary Cmentarz Ewangelicki w Bolesławicach przy ul. Ptasiej. U jego płd. strony stała nieistniejąca dzisiaj kaplica ewangelicka. Obecnie cmentarz częściowo zniszczony i sprofanowany. Zachowało się dość dużo oryginalnych niemieckich nagrobków, resztę użyto m. in. przy budowie pobliskiego ogrodzenia. W centrum pomnik żołnierzy niemieckich poległych w I Wojnie Światowej z tekstem: DEM ANDENKEN DER GEFALLENEN 1914- 1918 (Pamięci poległych 1914-1918).
Nowy Cmentarz Ewangelicki w Bolesławicach przy ul. Ptasiej, róg Narcyzów. Obecnie zniszczony. Pozostałość w postaci parku cmentarnego.
Cmentarz Żydowski. Obecnie zniszczony. Znajdował się na rogu ulic Komuny Paryskiej i Jeleniogórskiej. Pozostałość w postaci niewielkiego skweru. Posiadał własną bożnicę. Nagrobek żydowski znajdujący się w Lapidarium na zapleczu Muzeum Ceramiki pochodzi prawdopodobnie z tego cmentarza.
Stary Cmentarz Żydowski. Całkowicie zniszczony. U zbiegu ulic Wąskiej i Kubika. Znany jedynie z planu Wernhera z 1749 r. Plan miasta z 1773 r. na jego miejscu pokazuje już, "Gleich garten" zrównany ogród, park (?). Do czasów wojny w tym miejscu stała synagoga – własność znajdującej się w tej dzielnicy miasta gminy żydowskiej.
Cmentarz Przy Kościele Św. Jadwigi. Znany jedynie z średniowiecznego planu miasta. Na jego miejscu stoi dzisiejszy hotel "Piast".
Cmentarz-Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich w Bolesławicach. Groby żołnierzy 7 Korpusu Pancernego gwardii oraz 31 Dywizji Piechoty. Centrum obiektu stanowi pomnik M. I. Kutuzowa, pod którym pierwotnie wmurowano sarkofag z wnętrznościami (późniejsza legenda mówiła o sercu). Szerzej o pomniku w numerze GB nr 5/94.
Cmentarz Żołnierzy Radzieckich w Bolesławcu, w sąsiedztwie starego cmentarza katolickiego. Groby żołnierzy 7 Korpusu Pancernego gwardii. O wymienionych nekropoliach posiadamy wiarygodne informacje. Trudno natomiast uznać istnienie, znanego z lokalnych opowiadań, cmentarza Husytów przy ul. Jeleniogórskiej, czy drugiego w dzisiejszym Parku Waryńskiego, gdzie przed wojną znajdował się Schuetzenpark – park strzelecki miejsce wszelkiego rodzaju zabaw, spotkań i uroczystości z udziałem mieszkańców miasta. Wypada na końcu zauważyć, że wiele bolesławieckich murów zbudowanych zostało z kamiennych nagrobków pozyskanych z cmentarzy. Wystarczy z bliska przyjrzeć się murkom przy ul. Polnej, ul. Dąbrowszczaków aby stwierdzić, że są zrobione z "cmentarnego piaskowca".
Autor: Krzysztof Olczak, „Głos Bolesławca”, wydanie listopad 1994.