Samobójstwa są drugą (po wypadkach) przyczyną zgonów młodych ludzi. Według WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) 90% aktów samobójczych dokonywanych jest w nastroju lub stanie depresyjnym. Teresa Rudzińska, dyrektorka bolesławieckiej Poradni Pedagogiczno-Psychologicznej, postanowiła opisać problem. Zareagowała po ostatniej próbie samobójczej nastolatka z Bolesławca. Każdy rodzic i dziecko, którzy borykają się z depresją, mogą zwrócić się do poradni o pomoc.
Depresja bez depresji
Depresja objawia się w różnorodny sposób, często odległy od potocznego rozumienia, które kojarzy się najczęściej ze smutkiem i apatią. Natomiast agresję, roztargnienie, niepokój ruchowy trudno skojarzyć z depresją. Nietypowość objawów młodzieńczej depresji skłoniła psychiatrów do wprowadzenia pojęcia depresja bez depresji.
U dzieci w wieku 6-12 lat depresję charakteryzują głównie dolegliwości fizyczne: uczucie słabości i zmęczenia, brak apetytu, bóle głowy, brzucha, mięśni. Dominuje apatia i trudności w koncentracji uwagi, co przekłada się na problemy w nauce. U dzieci w młodszym wieku szkolnym często objawami depresji są niepokój, rozdrażnienie, rozproszenie uwagi, ciągła i nadmierna aktywność bez przerwy na odpoczynek, co błędnie jest interpretowane jako ADHD.
W okresie dojrzewania depresja manifestuje się w najbardziej dramatyczny sposób poprzez próby samobójcze i samobójstwa dokonane. Większość czynników zwiększających to ryzyko ma swoje źródło w rodzinie bądź szkole. Wpływają na nie m.in. zmiany hormonalne, presja ze strony rodziców, nauczycieli, rówieśników, konflikt interesów, podejmowanie nowych ról społecznych, a także budowanie własnej tożsamości.
Większe ryzyko zapadnięcia na depresję ponoszą m.in. dzieci, których rodzice się rozwodzą lub są w stałym konflikcie, dzieci nadmiernie kontrolowane, z rodzin o niskim statucie społeczno-ekonomicznym oraz uczniowie o niskiej sprawności intelektualnej z trudnościami w nauce.
Czynników predysponujących do pojawienia się depresji u dziecka jest wiele, czynników chroniących jest znacznie mniej i dlatego ich znajomość jest szczególnie ważna, by próbować skutecznie wspierać swoje dziecko czy ucznia.
Czynniki chroniące przed depresją to dobre relacje z rówieśnikami, dobre relacje co najmniej z jednym z rodziców oraz zainteresowania, hobby, pasje, zajęcia dodatkowe.
Stabilny dom chroni przed samobójstwem
Czynniki chroniące młodzież przed samobójstwem to rodzina oparta na szacunku, współpracy i wsparciu. To poczucie satysfakcji wynikające z osiągnięć szkolnych, poczucie więzi ze szkołą, dobre relacje z rówieśnikami, umiejętność poszukiwania pomocy i porady u innych, umiejętności interpersonalne: kontrolowanie impulsów, umiejętność rozwiązywania konfliktów, poczucie przynależności do społeczności szkolnej, odpowiedzialność za siebie i innych, poczucie sensu życia, zaufanie do siebie i innych. Pomaga również stabilne, bezpieczne środowisko rodzinne i szkolne, dostęp do pomocy psychologiczno-pedagogicznej i medycznej, jak również religijność.
Badania suicydologów (naukowców zajmujących się samobójstwami, próbami samobójczymi i szeroko pojętą autodestruktywnością) wykazują, że 80% osób, które zamierzają popełnić samobójstwo, usiłuje wcześniej w rozmaity sposób powiadomić o tym najbliższe otoczenie.
Wielu uczniów, którzy trafiają do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w związku z trudnościami wychowawczymi sygnalizowanymi przez szkołę czy rodziców, w rozmowach z terapeutami ujawnia myśli i próby samobójcze, które towarzyszą im już od dawna.
Wołania samobójców
Samobójcy informują otoczenie o swoim stanie. Warto więc poznać i zauważać sygnalizujące zagrożenie samobójstwem zachowania młodego człowieka, by reagować, kiedy jest jeszcze czas.
We wczesnej fazie niepokojącymi objawami mogą być m.in. wycofywanie się z kontaktów z rodziną i przyjaciółmi, zainteresowanie śmiercią, poważne zmiany nastroju, trudności z koncentracją, trudności w szkole, zaburzenia jedzenia (utrata apetytu, objadanie się), zaburzenia snu (bezsenność lub nadmierna senność), utrata zainteresowania rozrywką, częste uskarżanie się na fizyczne dolegliwości, nieustanne znudzenie, utrata zainteresowań do rzeczy i spraw, które do tej pory były ważne.
Sygnały, które powinny wszystkich zaalarmować, to: rozmawianie o samobójstwie lub o jego planowaniu, wzrost agresji i przemocy, zachowania buntownicze, nagłe ekscesy alkoholowe lub narkotykowe, odrzucenie pomocy, oskarżanie się i mówienie: „jestem złym człowiekiem”, wypowiadanie komunikatów na temat beznadziejności życia, braku wyjścia, beznadziejności; odrzucanie otrzymywanych nagród, pochwał; używanie komunikatów typu: „Niedługo przestanę być dla Ciebie problemem”, „To już na nic się nie zda”, „Już się nie zobaczymy”, „Jestem niczym”, „Nie warto się mną zajmować”, „Chciałbym umrzeć”, „Nie powinnam się urodzić”.
Niebezpieczne będą też nagłe przejścia z depresji do stanu pogody ducha i zadowolenia, rozdawanie kolegom swoich ulubionych przedmiotów, zwierzaków w dobre ręce. Ujawnianie myśli i tendencji samobójczych w utworach literackich i plastycznych, fascynacja muzyką wcześnie zmarłych muzyków, często samobójców.
Jeżeli w ciągu ostatnich kilku tygodni lub dłużej nauczyciel czy koledzy zaobserwowali u ucznia co najmniej cztery z wymienionych wyżej sygnałów, szkoła powinna podjąć natychmiastowe działania, by rodzice udali się z dzieckiem do Poradni Zdrowia Psychicznego, tam psychiatra może zweryfikować podejrzenia i podjąć odpowiednią terapię.
(informacja: Teresa Rudzińska/Grażyna Hanaf)
Zobacz także
Artykuł na stronie Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Bolesławcu